Wat is orde?
   Het beeld dat de meeste mensen hebben over orde is veel te eng.

Wat is orde?

Slechts heel weinigen weten wat orde eigenlijk is. Zelf heb ik de diepere betekenis van orde, want daarover gaat het hier, vooral leren kennen via het boek: "Heelheid en de impliciete Orde" van David Bohm *
Meestal wordt onder orde verstaan, van Dale: "regelmatige plaatsing of schikking binnen een geheel". Dit is ongetwijfeld een vorm van orde. Er bestaat hogere orde en lagere orde, net zoals er hogere en lagere handelingen bestaan. De regelmatige schikking behoort tot de lagere orde. Wanneer we het over orde hebben, dan hebben we het nagenoeg altijd over lagere orde. Jammer.
Wanneer we het over rijkdom hebben, dan hebben we het ook bijna altijd over lagere, materiële rijkdom. Materiële rijkdom voldoet aan de combinatie rijk en dom. Bij rijkdom is er nog vaag het besef dat er innerlijke - hogere - rijkdom bestaat, bij orde is zelfs dat besef er nauwelijks of niet.

Wat is nu hogere orde? Aan een omschrijving zal ik me niet wagen, deze is bij voorbaat mislukt. Wanneer we een schilderij bekijken dat ons aanspreekt, dan steekt daar een hogere orde achter. Wanneer dit niet zo is, of wanneer we de hogere orde er niet in herkennen, dan kan dit kunstwerk onmogelijk aanspreken. Het aanspreken is precies het herkennen van de (hogere) orde. Soms ervaren we bij dit herkennen een soort innerlijke klik van "hé, ik zie het". En zoals bij herkennen bijna altijd het geval is, eens gezien blijven we het zien.
Het feit dat er een hogere orde achter steekt, wil niet zeggen dat we deze orde ook in woorden kunnen omschrijven. Wanneer we dit toch proberen, dan ervaren we de beperktheid van onze mogelijkheden tot beschrijven. Wanneer we proberen nuchter, rationeel te beschrijven, dan lukt het helemaal niet. Wanneer we het schilderij echter op een dichterlijke manier proberen te benaderen, dan lukt het beter. Ook achter dit beschrijven, achter de taal die we hanteren, steekt orde. Bij zuiver nuchtere (rationele) beschrijving gaat het om lagere orde, hiermee kunnen we het schilderij - dat van hogere orde is - niet "vatten". Via dichterlijke taal echter - die ook van hogere orde is - lukt het al beter om over te brengen wat in het schilderij aanspreekt.

Een tweede voorbeeld is moederschap. Wat is moederschap? Of beter: wat is het wezen, de essentie, van moederschap? Eens proberen. Moederschap heeft met moeder-zijn te maken. De moeder is een vrouw. Fout! Een kattin kan ook moeder zijn; ook hier geldt het moederschap. Indachtig dat zowel een vrouw als een kattin moeder kan zijn, stellen we de vraag opnieuw: wat is moederschap? Wat is de essentie, het wezen, van moederschap? Op de vraag zelf gaan we hier niet verder in. Ik laat dit aan de moeders over om een poging te wagen. Wel dit, wat zoeken we in feite? Wanneer we naar het wezen zoeken, zoeken we eigenlijk naar de verborgen hogere orde, die er achter steekt. Net zoals er achter een schilderij een bepaalde verborgen orde steekt, die we in woorden niet kunnen omschrijven, steekt ook achter het moederschap een bepaalde, niet te omschrijven, orde. Het is wel opvallend dat zowel bij de kat als bij de mens dezelfde kenmerken naar voor komen, dit duidt op hogere orde.
Een gelijkaardig voorbeeld: zowel een klein kind als een leeuwenwelpje is speels. De orde die achter de speelsheid steekt is blijkbaar verbonden met het jonge leven zelf, en dit maakt niet uit of het om het leven van een mens of van een leeuw gaat. Hogere orde kent een zeer grote harmonie. Zowel de orde achter het moederschap als de orde achter de speelsheid zijn volkomen inpasbaar in het leven, dat op zijn beurt geordend is.
Er kunnen duizenden voorbeelden gegeven worden. Achter alles wat bestaat, wat is, steekt orde. Meestal merken we alleen de lagere orden op. De zeer lage orde achter een groep marcherende soldaten (het op rijen en in de pas marcheren) merken we snel op, de hogere orden merken we trager of helemaal niet op. Vooral kunstenaars gaan veel sneller de hogere orde opmerken dan doorsnee mensen. Hogere orde is overal in verweven, en toch merken we ze zelden. Waarom is dit zo? Meestal kijken we vanuit ons denken. Dit denken is zelf van lagere orde en kijkt naar, en resoneert met, de lagere orde.
We leven in een tijd van grote technische vooruitgang. Laten we het even over de robot hebben (1). Van welke orde is de robot? Een kind kent speelsheid, groeit, word groter en uiteindelijk volwassenen. Een robot kan dit allemaal niet. De robot is van lagere orde.

Hogere en lagere orde

Het voornaamste onderscheid tussen hogere en lagere orde is de bron waaruit deze orde afkomstig is. De lagere orde stamt uit het individuele denken. Een voorbeeld hiervan is de groep marcherende soldaten. Deze orde komt overeen met de omschrijving uit van Dale: "regelmatige plaatsing of schikking binnen een geheel". Het individuele denken gaat om deze regelmaat te bekomen, vooral herhaling en symmetrie hanteren. Bovendien is "binnen het geheel" - waarvan sprake - beperkt tot wat de creator, degene die het patroon uitdenkt, in gedachte heeft. Er is bijvoorbeeld een duidelijk verschil tussen een bos dat aangeplant is en een bos dat natuurlijk gegroeid is. Een bos wordt nagenoeg altijd aangeplant volgens een lage, rationele orde: alle bomen van dezelfde soort, netjes op rijen, even groot en even oud. In een natuurlijk bos is er een hogere orde, maar die zien we meestal niet. We noemen het wanorde, wat dan staat voor gebrek aan orde. De plantendiversiteit in een natuurlijk bos is veel groter dan in een aangeplant bos. Hierdoor zal er ook een grotere diversiteit van dieren in leven. De natuur heeft zijn eigen orde, en die gaat veel verder dan de lage, rationele orde die het denken van de mens hanteert.
De hogere orde komt niet uit het individuele denken, maar - meestal via intuïtie - uit hogere collectieve bronnen. Zo is de orde die achter het moederschap steekt, of deze die achter de natuur schuilgaat, deze die achter liefde schuilgaat, en noem maar op, veel dieper dan deze achter een groep marcherende soldaten.
Zowel binnen de lagere als binnen de hogere orde zijn er gradaties. De hoogste orde die er kan bestaan, is wellicht God zelf.